Kısaca "yaratıcı yeniden kullanım" olarak da tarif edebileceğimiz ileri dönüşüm / upcycle kavramını incelemeye çalıştım.
Kavramlar
Öncelikle ileri dönüşümü de içine alan, çatı bir tanım olarak "Geri Kazanım" kavramına bakalım.
Geri kazanım; kullanım ömrünü tamamlamış ve yeniden değerlendirme imkanı olan atıkların çeşitli fiziksel ve/veya kimyasal işlemlerden geçirilerek tekrar imalat ve üretim süreçlerine
kazandırılması olarak tanımlanabilir.
Tüm farklı yöntemleriyle geri kazanımın amacı, yenilenemeyen enerji kaynaklarının tüketimini azaltmak ve engellemektir. Yeni ham madde kullanmak yerine atıklardan kullanılabilir ham madde elde etmek hedeflenir.
Geri kazanım yöntemleri;
Geri Dönüşüm (Recycling)
Tekrar Kullanım (Reuse)
Yeniden Kullanım (Repurposing)
Aşağı Dönüşüm (Downcycling)
İleri Dönüşüm (Upcycling)
Geri Dönüşüm
Hepimizin daha aşina olduğu "geri dönüşüm"de amaç, geri dönüştürülebilir atıkların hammadde olarak tekrar kullanımını sağlamaktır. Yalnız burada çok da farkında olmadığımız bir detay var;
geri dönüşüm süreci sonunda (sonsuz kere dönüşebilen Alüminyum vb. dışında) maddenin ilk değerinden daha düşük kalitede bir ürün elde edilir. Bu indirgeme adımı geri dönüşüm sürecinin vazgeçilmez bir sonucudur.
Kağıt parçalanıp hamur haline geldiğinde, plastik geri dönüştürülüp granül formuna döndüğünde
cam kırılıp eritildiğinde değerleri ilk hallerine göre düşer. Geri dönüştürme işlemi malzemenin türüne göre belli sayıda yapılabilir. Mesel kağıt, bünyesindeki liflerin uzunluğunu kaybetmesi neticesinde en fazla 5-7 kere geri dönüştürülebilir.
İleri Dönüşüm
Gelelim yazımızın ana konusu olan ileri dönüşüm / upcycle yöntemine. İleri dönüşüm; kullanım ömrünü tamamlamış atık malzemeleri, kullanışsız veya istenmeyen ürünleri, yaratıcı bir süreçten geçirerek daha iyi bir kalitede veya daha iyi bir çevre değeri için, yeni malzemeler veya ürünler haline getirme işlemidir. Yöntemin "ileri" olarak tanımlanması tam da bu tanımdan dolayı gelir. İleri dönüşüm -geri dönüşümden farklı olarak- atığı bir malzeme olarak görerek eski ürünlerin yeni bir ürüne dönüştürüldüğü, ikinci bir ömür kazandığı çeşitli süreçleri temsil eder. Daha iyi anlaşılması için, ileri dönüşüm adına yapılmış beğendiğim çalışmaları inceleyelim;
İlk örnek tabii ki konteyner dünyasından. Ankara'daki Container Coffee Works. Kahve dükkanı 2 adet nakliye konteynerinin ileri dönüşümüyle yapılmış. Tasarım anlamında beğendiğim, düzgün işlerden bir tanesi. Henüz ziyaret etme fırsatım olmadı ama kahve konusunda da iddialı olduklarını okumuştum. Benzer bir kahve dükkanı projesini Sondurak Design Studio web sitesinde de inceleyebilirsiniz.
İleri dönüşüm konusunda başarılı bulduğum girişimlerden biri de OTTAN Studio. Gıda, tarım ve bahçe atıklarını ileri dönüştürerek sürdürülebilir biyo-kompozit malzemeler üretiyorlar. Tüketim tarihi geçmiş pirinçten antep fıstığı kabuğuna, portakal kabuğundan biçilmiş çimene kadar geniş bir yelpazedeki tarım ve bahçe atıkları belli işlemlerden geçirilerek mobilyaya, aydınlatma elemanına ve mimari panellere "ileri" dönüştürülüyor.
İleriæ dönüşüm yöntemiyle üretim yapan sanatçıların işleri de gün geçtikçe daha çok karşımıza çıkıyor. Benim takip ettiğim sanatçılardan biri Pınar Akkurt. Karaköy'deki bir lokanta vitrini için yaptığı çalışmalar ilk dikkatimi çeken çalışmalarından olmuştu.
İleri dönüşümün müzik alanında da bir temsilcisi var. İstanbullu müzik grubu Fungistanbul'un enstrümanları plastik bidonlar, vitrin mankenleri, tencereler, tavalar. Bestelerini iklim değişikliğine, tükenen doğal kaynaklara ithaf ediyorlar, amaçları doğa farkındalığı yaratmak.
Yeterli mi?
Her yıl üretilen atıkların yalnızca %16'sının dönüştürülebildiğini bilmek bile cevap için bir fikir veriyor sanırım. Kaynak tüketiminin hesapsızca yapıldığı günümüzde kaynaklarla beraber doğanın da korunması gelecekteki yaşam için oldukça kritiktir. Bu noktada yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmenin gerekliliği vurgulanabilir.
Bugün gereklilik olarak gördüğümüz durumun gelecekte zorunluluk haline gelmesi oldukça büyük bir ihtimaldir. Her anlamda sürdürülebilirliği bir kavram olmaktan çıkarıp yukarıda bahsedilen yöntemlerle hayatımızın içine dahil ettiğimiz ve farkındalığımızı arttırdığımız sürece ibreyi tersine çevirebiliriz.
Eski kot pantolonların kesilip yazın şort olarak giyildiği, yağ tenekelerinin, araba lastiklerinin saksı olarak hayatına devam ettiği, aslında kültürümüzde var olan, sadece tanım olarak duyunca yeni bir şeymiş sandığımız kavramlardan bahsediyoruz. Biraz geçmişimizi hatırlayıp zaten bildiğimizi hayatımıza geri çağırmak çok da zor değil.
Faydalı bir yazı olmuş, teşekkürler